Huishoudelijk afval

Samen op weg naar minder Huishoudelijk Afval

Hoe kunnen we onze afvalberg verminderen? Door minder afval te produceren (=afvalpreventie) en door het afval beter te scheiden. Hier gaan we vooral in op het scheiden van huishoudelijk afval. 

Waarom afval scheiden?

We produceren in NL elk jaar ongeveer 8 miljoen ton huishoudelijk afval, dat zijn er 455 kg per inwoner![1] Gelukkig wordt hiervan al veel afval gescheiden ingezameld, onder ander 87 kg groente, fruit- en tuinafval (GFT), 43 kg oud papier en 55 kg puin- en houtafval.

Grof afval gaat vaak naar het milieu station. Er bleven in 2022 nog wel gemiddeld 182 kg restafval per persoon over. In Veldhoven was dat maar 122 kg. Volgens de analyse was daarvan maar 14 kg echt restafval, de rest had wel gescheiden kunnen worden!

De Rijksoverheid heeft de ambitie geformuleerd om naar een circulaire (kringloop-) economie toe te groeien, waar alle waardevolle grondstoffen hergebruikt worden. Dit moet ervoor zorgen dat we ons milieu minder vervuilen, minder energie verbruiken en de volgende generaties voldoende natuurlijke grondstoffen (van schoon water tot metaalertsen) achterlaten om gezond te kunnen leven (zie pagina “circulaire economie”). Hierin kunnen we als voorloper ook een goed voorbeeld geven aan grote landen met opkomende economieën zoals China en India.

Wat gebeurt er met gescheiden afval?

Er zijn verschillende afvalstromen waarin afval deels tot nieuwe grondstoffen verwerkt wordt (gerecycled) en deels energie in vorm van warmte of elektriciteit oplevert:

• Organisch GFT afval wordt of gecomposteerd of vergist tot biogas. Compost is een voeding rijke grondstof voor de land- en tuinbouw. Op dit moment wordt er 1.7 miljoen ton per jaar zo verwerkt.[2]
• Plastic afval wordt machinaal gesorteerd en deels omgezet tot recyclaat – gerecyclede grondstof (46% in 2022), deels verbrand met energieterugwinning.
• Metalen zijn heel waardevolle grondstoffen omdat er veel energie nodig is om deze uit ertsen te winnen. Recycling hiervan is dus financieel aantrekkelijk en heeft ook grote besparing van CO2 uitstoot ten gevolge. Ferro-metalen (waar ijzer inzit) zijn magnetisch en kunnen goed in sorteerinstallaties gescheiden worden. Andere metalen zoals aluminium zijn moeilijker automatisch te scheiden.  Aluminium is juist een heel waardevolle en goed recyclebare grondstof.
• Glas kan eindeloos gerecycled worden en ook dat bespaart veel energie. Als consument hoef je het verpakkingsglas niet zelf schoon te maken en ook de deksel mag er tegenwoordig op blijven om het hygiënisch te bewaren. Meer dan 80% verpakkingsglas gaat er nu al de verzamelcontainers in.
• Oud-papier wordt eveneens in hoge mate hergebruikt, de vezels kunnen tot 7 keer gerecycled worden tot papier of karton. Nagenoeg 900.000 ton papier wordt er jaarlijks gerecycled oftewel 89% van het papier, hiermee staat Nederland internationaal bovenaan.[3]
• Textiel: De inzameling hiervan is nog onvoldoende (nu 38% van de 12kg per inwoner elk jaar) want recycling van textiel kan veel CO2 uitstoot en verbruik van schoon water voorkomen. Hierbij is het belangrijk om oude kleding schoon in te leveren.[4]

Ook andere soorten afval, zoals elektrische apparaten, luiers, matrassen en piepschuim kunnen tot nieuwe grondstoffen verwerkt worden.

Dit alles vraagt wel om een goede bronscheiding door de verbruiker van deze producten. Wanneer gescheiden afval te sterk vervuild is wordt recycling te duur en wordt het afval vaak alsnog met het restafval verbrand. 

Wat gebeurt er met niet gescheiden restafval?

Het niet gescheiden afval wordt grotendeels verbrand (in 2018 ongeveer 4 miljoen ton per jaar[5]). Dat is dus rond de helft van ons huishoudelijk afval. Het gebeurt wel steeds efficiënter met warmte-energie terugwinning[6]. Maar er gaan dus veel waardevolle grondstoffen verloren.

Een deel van het (gescheiden en niet gescheiden) afval gaat ook naar het buitenland en wordt verscheept over de hele wereld net als handelsgoederen (bijvoorbeeld naar Indonesië). Helaas is dan niet gewaarborgd dat het daar niet ergens gedumpt wordt. In Nederland komt er gelukkig een steeds kleiner deel van het afval terecht op stortplaatsen (0,5% van het huishoudelijk afval in 2016, bron: CLO).

Situatie in Veldhoven en omliggende gemeentes

In april 2021 constateerde de gemeenteraad Veldhoven dat er 126 kg restafval per inwoner werd geproduceerd en dat het landelijk streefgetal van 30 kg niet haalbaar was. Er werd toen gekozen voor enkele kleinere aanpassingen waardoor 100 kg restafval per inwoner binnen handbereik zou kunnen komen. In 2022 daalde de hoeveelheid huishoudelijk restafval naar 122 kg per inwoner.[7]

Een korte benchmark van enkele gemeenten in de regio kan waardevolle input geven, ook omdat daar kortgeleden heroverwegingen hebben plaatsgevonden. Daarom heeft Veldhoven Duurzaam bij de gemeente Eindhoven, Eersel en Waalre de actuele situatie nagegaan. Daaruit ontstaat het beeld dat Eindhoven 150 kg/inwoner als een reëel streefgetal ziet voor hun louter stedelijke omgeving en dat de beide andere gemeenten streven naar minder dan 100 kg restafval per inwoner (de landelijke “kampioengemeenten” zitten tussen 25 en 35 kg/inwoner/jaar). De manier waarop de inzameling is georganiseerd is, zoals verwacht divers. Eersel en Waalre zijn daarin het meest ambitieus.

Wat zijn de mogelijkheden om afvalscheiding te verbeteren?

Automatische Nascheiding van Plastic, Metaal, Drankkarton (PMD) afval?

In grotere steden zoals in Eindhoven wordt alleen automatische nascheiding van plastic verpakkingsafval en metaal bij afvalverwerkers toegepast. In de hoogbouw is er immers weinig ruimte voor bewoners om hun afval aan de bron te scheiden. Deze makkelijke manier is echter met de huidige technologie nog geen duurzaam alternatief voor bronscheiding. Er blijft veel meer restafval over (244 kg in Eindhoven, 247 kg in Valkenswaard in 2020)[8]

Diftar

Diftar staat voor gedifferentieerde tarieven waarbij per huishouden de hoeveelheid aangeboden afval- en grondstoffen individueel (dus per huishouden) afgerekend wordt. Hoe meer afval wordt aangeboden des te hoger de afvalstoffenheffing voor dit huishouden.

In de praktijk worden er verschillende varianten toegepast, o.a. inzamelfrequentie, gewicht en grootte van de kliko. Daarmee vormt diftar een ‘vergroenende prijsprikkel’.

De resultaten van diftar spreken voor zich: de 167 (46%) Nederlandse gemeenten die een vorm van diftar toepassen (en 36% van de Nederlandse huishoudens vertegenwoordigen), produceren gemiddeld zo’n 80 tot 100 kilo minder restafval per persoon per jaar dan gemeenten zonder diftarsysteem!

Bovendien is de afvalstoffenheffing in gemeenten mét diftar gemiddeld zo’n € 30-65 euro lager dan in gemeenten zonder diftar. Dit zou een argument kunnen zijn om diftar ook in Veldhoven in te voeren.

Wat kan jij als inwoner en consument hierin betekenen?

Afval goed scheiden begint dus bij ons als consument en “producent” van afval. Het bewustzijn voor het effect van ons afval zoals hierboven beschreven kan ons helpen om na te gaan welke onderdelen van onze afval nog op een handige manier gescheiden ingeleverd kunnen worden. Informatie hierover is bij voorbeeld te vinden bij www.afvalscheidingswijzer.nl van stichting Milieu Centraal.

Al doende leren we onszelf goede gewoontes aan en ontwikkelen we een houding waarmee duurzaam gedrag vanzelfsprekend wordt. Hiermee geven we ook het goede voorbeeld aan onze kinderen en andere mensen om ons heen. Mensen zijn sociale dieren en beïnvloedden elkaar nogal in hun gedrag. Naast goede afvalscheiding hoort hier het vermijden van afval (preventie) bij.

Daarnaast zijn er nog veel andere mogelijkheden voor gedreven inwoners om samen het afvalprobleem te lijf te gaan:

Bijvoorbeeld door:

• krachten te bundelen en veranderingen teweegbrengen in gedrag, bewustwording kweken, doelen en voordelen uitdragen, zelf concrete bijdragen leveren in het organiseren (denk aan GoClean en Repaircafé); denk aan buurten/wijken, scholen, bedrijven, detailhandel en supermarkten.
• als consument wijzen op onnodige of onnodige milieubelastende verpakkingen in winkels;
• zelf een concrete bijdrage leveren door (milieu)bewuster in te kopen;
• de kringloopwinkel en “digitale marktplaatsen” benutten om goederen een 2e leven te geven;
• melden van zwerfafval en afval-bijplaatsingen bij afvalcontainers bij de gemeente;

Het grof huishoudelijk afval kunnen Veldhovenaren nu kwijt op het Milieustation in Habraken. Verder zijn er enkele kringloopwinkels en is er een Repaircafé in oprichting (2e leven goederen).

Wat kan de gemeente doen?

Gemeenten hebben een zorgplicht voor het inzamelen van huishoudelijk afval. Zij beslissen over het inzamelsysteem en organiseren deze service voor hun burgers.

Effectiviteit, gemak en kosten zijn misschien de grootste drijfveren. De verantwoordelijkheid ligt bij de gemeente om voor goede randvoorwaarden te zorgen. Hierbij hoort ook:

• het voorkomen van zwerfafval waar mogelijk (blijven) stimuleren en faciliteren;
• de milieustraat nog verder uitbouwen tot grondstoffencentrum of circulair ambachtscentrum.
• met de invoering van een Ja-Ja sticker voor de brievenbussen van inwoners (“opt-in systeem”) zou verder ook de hoeveelheid papier van reclamefolders kunnen worden gereduceerd.

Kosten

De inzameling en verwijdering van huishoudelijk afval kost de gemeente € 5,7 miljoen per jaar (2024). Deze kosten verhaalt de gemeente volledig op alle huishoudens met verschillende tarieven voor eenpersoons en meerpersoonshuishoudens. In de afgelopen 5 jaar zijn deze kosten met 31% gestegen (vergeleken me 22% inflatie in deze periode). Dat geeft aan dat het huidige systeem de burger ook financieel steeds sterker belast.

Conclusie

We hebben in Veldhoven nog een weg te gaan naar de doelstelling van 30 kg restafval. Zelfs het tussendoel van 100 kg is met het huidige inzamelsysteem en scheidingsgedrag van inwoners moeilijk te bereiken.

De overgang naar een effectieve variant binnen het diftar systeem zou hier een sprong vooruit kunnen zijn. Naast deze prijsprikkel kan een geleidelijke verschuiving van ons bewustzijn voor de waarde van grondstoffen en het effect van vervuiling hierin helpen. Iedereen heeft invloed door een goed voorbeeld te geven.

Ook de gemeente is aan zet om dit proces te faciliteren. Gelukkig zijn er nog veel mogelijkheden om meer waardevolle grondstoffen terug te voeren naar nieuwe producten. Samenwerking van gemeente en inwoners is hier van groot belang.

Voetnoten:

1. Minder huishoudelijk afval per inwoner in 2022:https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2023/42/minder-huishoudelijk-afval-per-inwoner-in-2022
2. Composteren en vergisten van gft-afval 2021 - Afval Circulair:https://www.afvalcirculair.nl/monitoring-en-cijfers/afvalcijfers/afvalcijfers-land/afvalverwerking/composteren-vergisten-gft-afval-2021/
3. Papierkarton - Het recyclen van papiervezels | Recycling Nederland:https://recyclingnederland.nl/soort/papierrecycling/
4. Wegwijzer Textiel - VANG Huishoudelijk afval (vang-hha.nl):https://vang-hha.nl/kennisbibliotheek/wegwijzer-textiel/
5. Verwerking van afval van huishoudens, 1985-2018 | Compendium voor de Leefomgeving (clo.nl):https://www.clo.nl/indicatoren/nl039212-verwerking-van-afval-van-huishoudens-1985-2018
6. Verwerking in een verbrandingsinstallatie 2021 - Afval Circulair:https://www.afvalcirculair.nl/monitoring-en-cijfers/afvalcijfers/afvalcijfers-land/afvalverwerking/verwerking-verbrandingsinstallatie-2021/
7. informatiebrief gemeenteraad 04-07-2023:  https://gemeenteraad.veldhoven.nl/Documenten/Raadsinformatiebrieven-juli-e-v/2023/7
8. Rekenkamercommissies volgens ED, 27-03-2023, “Waarschuwing aan Eindhoven, Valkenswaard en Geldrop-Mierlo”: https://eindhoven.notubiz.nl/document/12508816/1/Rekenkamerrapport%2BBet...